İşletmelerde bulunan elektrik motorları ,transformatörler ve bobin gibi cihazlar mıknatıslanma akımlarından dolayı reaktif enerji harcarlar.Ancak işe dönüşmeyen bu enerji iletim hatlarını yükler.Buda iletim hatlarının daha az aktif enerji taşımasına neden olur.Bunu önlemek için tüketiciler kendi reaktif enerjilerini üretmelidirler.
Tüketicilerin normal olarak şebekeden çektikleri endüktif gücün kapasitif yük çekmek suretiyle özel bir reaktif güç üreticisi tarafından dengelenmesine kompanzasyon denir.

Şebekeye Sağladığı Yararlar :
· Şebekenin güç taşıma yeteneğini arttırır.
· Şebekedeki ısı kayıplarını azaltır.
· Gerilim düşümünü azaltır.

Kullanıcıya Sağladığı Yararlar :
· Reaktif enerji sarfiyatı için bedel ödemekten kurtulunur.

Kompanzasyon Şekilleri
Kompanzasyon tesislerinin en büyük yararlanmayı sağlamak ve en ekonomik çözümü elde etmek için tesisin yerinin ve bağlantı şeklinin doğru seçilmesinin büyük önemi vardır.

RG-S Serisi Akıllı Reaktif Güç Kontrol Rölesi

• Mikroişlemcili tabanlı kullanıcı dostu tasarım
• Otomatik C/k ayarı
• Otomatik enerji akış yönünü sezme
• Alarm Durumları : Aşırı kompanzasyon uyarısı ,eksik kompanzasyon uyarısı ,C/k hesaplanamadı uyarısı ,aşırı gerilim uyarısı
• 5 farklı kademe anahtarlama programı
• Seçilebilir kademe sayısı
• Rotasyonel anahtarlama sırası
• Ayarlanabilir gecikme zamanı 8 - 50sn
• Ayarlanabilir güç faktörü değeri 0.85 ind - 1.00
• Cosj göstergeli
• Manuel kademe alma / çıkarma
• RG-S; 5, 6, 8, 12 kademe seçeneklerinde üretilmektedir.

Adım Sayısının Belirlenmesi

Yüklerin büyük ve hızlı değiştiği yerlerde adım sayısının az ve adımların büyük olması uygun bir çözümdür.Yüklerin küçük ve yavaş değiştiği yerlerde adım sayısının çok ve birinci kademe gücünün küçük olması daha hassas bir kompanzasyon sağlar

Örnek Bir Tesise Ait Güç Değerlerinin Hesabı

İyi bir kompanzasyon yapabilmenin iki önemli koşulu gereken kondansatör gücünün dikkatli saptanması ve kondansatör adımları ile akım trafosunun doğru seçimidir. Aşağıda bu değerlerin doğru seçimi için pratik bir yöntem bir örnek ile açıklanmıştır. Uygulamada ise ENTES R-G 5A Kompanzasyon Rölesi kullanılmıştır.

Gerekli Kondansatör Gücünün Seçimi : Gerekli kondansatör gücünün tayini için tesisin Cos j 'sinin ve kurulu aktif gücünün bilinmesi gerekmektedir. Tesisin Cos j 'si pratik olarak faturalardan bulunur. O dönemde harcanan aktif ve reaktif enerji bilindiğine göre

tan j = harcanan reaktif enerji / aktif enerji buradan Cos j bulunur.

Tesisin kurulu aktif gücü ise , tesisteki tüm alıcıların (motorlar,aydınlatma elemanları,fırın rezistansları vb. ) etiketleri üzerindeki güçler toplanarak belirlenir.

Örnek olarak : Tesisimizin aktif gücü 60 kW Cos j = 0.68 olsun Hedefimiz Cos j yi 0.95 çıkartmaktır bunun için aşağıdaki Tablo 1'den yararlanarak K değerini bulup aktif güçle çarparak kVAR olarak kullanılacak kondansatör değerini buluruz.Bu ifadeyi formüle dökersek ;

Q c =P.K

Tablodan K değeri 0.75 bulunur. Q c= 60.0,75=45 kVAR bulunur.

Kompanzasyon işlemi ,abonenin şebekeden çektiği zahiri gücü azalttığı için şebekenin yükünü azaltır ,sistemi aşırı yüklemeden daha fazla aktif güç çekilmesine olanak sağlar.Ayrıca abonenin şebekeden çektiği akım bileşenini küçülteceğinden şebeke kayıplarını ve şebekedeki gerilim düşümünü azaltır.

Tablo 1

Şimdiki Cos j	Ulaşılmak İstenen Cos j
0.80	0.85	0.90	0.95	1
0.50	0.98	1.11	1.25	1.40	1.73
0.52	0.89	1.03	1.16	1.31	1.64
0.54	0.81	0.94	1.08	1.23	1.56
0.56	0.73	0.86	1.00	1.15	1.48
0.58	0.66	0.78	0.92	1.08	1.41
0.60	0.58	0.71	0.85	1.01	1.33
0.62	0.52	0.65	0.78	0.94	1.27
0.64	0.45	0.58	0.72	0.87	1.20
0.66	0.39	0.52	0.66	0.81	1.14
0.68	0.33	0.46	0.59	0.75	1.08
0.70	0.27	0.40	0.54	0.69	1.02
0.72	0.21	0.34	0.48	0.64	0.96
0.74	0.16	0.29	0.43	0.58	0.91
0.76	0.11	0.23	0.37	0.53	0.86
0.78	0.05	0.18	0.32	0.47	0.80
0.80		0.13	0.27	0.42	0.75
0.82		0.08	0.21	0.37	0.70
0.84		0.03	0.16	0.32	0.65

Kondansatör Adımının Tayini : Dikkat edilmesi gereken en önemli husus 1.adımda seçilen kondansatör değeri diğer adımlardakilerden daha küçük seçilmelidir.Yukarıdaki örnekte 45 kVAR'lık kondansatör ile yapılacak kompanzasyon panosunda 5 kademeli röle kullanılması durumunda adımlar aşağıdaki gibi olmalıdır.

1. kademe 5 kVAR
2. kademe 10 kVAR
3. kademe 10 kVAR
4. kademe 10 kVAR
5. kademe 10 kVAR

Akım Trafosunun Tayini : Akım trafolarından etiketlerinde yazılı akım değerlerinin

0.1 katından çok 1.2 katından az akım geçtiğinde hatasız çalışırlar.Bu nedenle akım trafoları ne çok büyük ne de çok küçük seçilmelidir. Örnek tesiste güç 60 kW çalışma gerilimi 380V ise işletmenin nominal akımı I= P/1.73*U =60/1.73*380= 91.26A

Bu formülden elde edilen akım değerlerine en yakın bir üst standart akım trafosu seçilir. Örnekte 100:5 lik trafo kullanmak yeterlidir.

Reaktif Rölenin Bağlanması :

1. Röleyi bağlamadan önce şema 1 ‘deki bağlantıyı dikkatle inceleyiniz.

2. Akım trafosunu ana şalter çıkışına veya ana giriş sigortalarından birinin ayağına

bağlayınız.En çok karşılaşılan hata ,akım trafosunun kompanzasyon panosundan sonra bağlanmasıdır.Bu durumda röle çalışmaz.Akım trafosu daima kondansatörlerden önce ve işletmenin ilk girişine bağlanmalıdır.Ayrıca akım trafosundan çıkan telleri en kısa yoldan (panonun demir aksamına ve diğer kablolara sarmadan) tercihen 2x1.5MM TTR kablo kullanarak rölenin 1 ve 2 nolu uçlarına bağlayınız.

3. Akım trafosunun bağlı olduğu faz R olsun. Rölenin 4 ve 5. nolu klemenslerine mutlaka diğer iki fazı yani S ve T bağlayınız.

Muhtemel Problemler :

· Röle sürekli kondansatör alıyor. Cos j metre kapasitif gösterdiği halde çıkarmıyor.

1. Kondansatör panosunu besleyen güç kablosu akım trafosundan önce alınmıştır.
2. Rölenin 4 ve 5 nolu klemenslerine akım trafosunun bağlı olmadığı diğer iki faz yerine(S T) akım trafosunun bağlı bulunduğu faz (R) bağlanmıştır. Bu durumda ind. veya kap. ledlerinden biri sürekli yanar ve röle devreye sürekli kondansatör alır veya çıkarır. Röle çalışıyor.Kademelerin devreye girdiği röle üzerindeki ışıklardan belli oluyor.

Kontaktörler çekiyor fakat Cos j yükselmiyor ve röle kondansatör almak istiyor.

1. Kondansatör sigortaları atmıştır.
2. Kontaktör kontakları kirlenmiştir.
3. Kondansatörler değer kaybetmiştir.
4. Kurulu kondansatör gücü ,tesisin kompanzasyonuna yetmemiştir.Kondansatör ilavesi gerekmektedir.

· Motorlar çalışıyor.Devrede kondansatör olmadığı halde kap ışığı yanıyor.

1. Rölenin 4 ve 5 nolu uçlarını değiştiriniz. ·

Aynı akım trafosundan hem röle hem de Cos j metre besleniyor ancak her iki cihazda düzgün çalışmıyor.

1. Bağlantı hatası vardır.(Röle ve Cos j metre akım devreleri şemadaki gibi seri bağlanmalıdır.)
2. Akım trafosu büyük seçilmiştir.
3. Cos j metre gerilim devresi bağlantısı R fazından alınmıştır.(Reaktif güç kontrol rölesinin tersine Cos j metrenin gerilim devresi akım trafosu ile aynı faza bağlanmalıdır.)

Yeni Yönetmelikle Tesislere Getirilen Yükümlülükler

1. Abonenin çektiği aktif enerjinin %33 ‘ü kadar reaktif enerjiyi sistemden çekmesine izin veriliyor.
     ( Cos j =0.95 ind.)

2. Abonenin çektiği aktif enerjinin %20 ‘si kadar reaktif enerjiyi sisteme vermesine izin veriliyor.
     ( Cos j =0.98 kap.)

3. Kurulu gücü 50 kVA'nın üzerinde olan abonelere kapasitif sayaç takma zorunluluğu getirilmiştir.

4. Kompanzasyon tesisinin projesi ,tüketicinin güç katsayısını 0.95 ile 1.00 arasında bir değere getirecek     şekilde düzenlenmesi.

5. Daha önce onaylanmış elektrik projeleri ile daha önce yapılmış olan elektrik tesislerine ait kompanzasyon      projeleri ,tebliğin yayınlandığı tarihten itibaren 6 ay içerisinde yeniden onaylatılarak tesislerin yapılması ve      geçici kabul işlemleri bir yıl içerisinde tamamlanmış olmalıdır.